Theo quy định tại các điều 48, 49 và 50 Bộ luật Tố tụng Hình sự năm 2003, người bị tạm giữ, bị can, bị cáo có quyền tự bào chữa hoặc nhờ người khác bào chữa. Lựa chọn người bào chữa là quyền của người bị tạm giữ, bị can, bị cáo để họ thực hiện quyền bào chữa của mình. Người bị tạm giữ, bị can, bị cáo có thể nhờ luật sư, bào chữa viên nhân dân hoặc đại diện hợp pháp của mình bào chữa.

Điều 121 dự thảo Bộ luật Tố tụng Hình sự quy định: “Phải chỉ định người bào chữa đối với bị can, bị cáo về tội mà Bộ luật Hình sự quy định mức cao nhất của khung hình phạt là 15 năm tù trở lên, tù chung thân, tử hình”. Chúng tôi không đồng tình với quy định này và đề nghị giữ nguyên quy định tại khoản 2 Điều 57 Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2003: “2. Trong những trường hợp sau đây, nếu bị can, bị cáo hoặc người đại diện hợp pháp của họ không mời người bào chữa thì Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát hoặc Tòa án phải yêu cầu Đoàn luật sư phân công Văn phòng luật sư cử người bào chữa cho họ hoặc đề nghị Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, tổ chức thành viên của Mặt trận cử người bào chữa cho thành viên của tổ chức mình:

a) Bị can, bị cáo về tội theo khung hình phạt có mức cao nhất là tử hình được quy định tại Bộ luật Hình sự;

b) Bị can, bị cáo là người chưa thành niên, người có nhược điểm về tâm thần hoặc thể chất.

Trong các trường hợp quy định tại điểm a và điểm b khoản 2 Điều này, bị can, bị cáo và người đại diện hợp pháp của họ vẫn có quyền yêu cầu thay đổi hoặc từ chối người bào chữa”.

Sự tham gia bắt buộc của người bào chữa trong tố tụng hình sự là quy định mang tính nhân đạo của Luật Tố tụng hình sự nước ta. Quy định về sự tham gia của người bào chữa trong vụ án không phụ thuộc vào ý chí của  bị can, bị cáo như là sự nhân đôi bảo đảm quyền bào chữa cho họ; thù lao mà Nhà nước trả phải tương xứng với khối lượng công việc của người bào chữa và ý thức trách nhiệm về đạo đức nghề nghiệp của họ. Tuy nhiên, chúng tôi cho rằng không nên mở rộng các trường hợp phải chỉ định người bào chữa đối với bị can, bị cáo về tội mà Bộ luật Hình sự quy định mức cao nhất của khung hình phạt là 15 năm tù trở lên, vì quy định này không bảo đảm tính khả thi do số lượng người bào chữa sẽ tăng gấp 8 lần. Trong điều kiện hiện nay ở nước ta, số lượng người bào chữa chưa thể đáp ứng được quy định này.

Phan Lê