Cụm di tích Từ Lương Xâm - căn cứ bản doanh của Ngô Quyền năm 938, tọa lạc tại phường Nam Hải, quận Hải An. Để chuẩn bị cho trận Bạch Đằng năm 938, Ngô Quyền đã chọn nơi đây làm nơi chứa lương thảo, đặt căn cứ bản doanh để quan sát và chỉ huy trận chiến, chấm dứt hơn 1.000 năm “đêm trường Bắc thuộc”, mở ra một kỷ nguyên độc lập, tự chủ lâu dài của dân tộc. Trải qua những thăng trầm của dòng chảy lịch sử, nơi đây đã chứng kiến sự nỗ lực của biết bao thế hệ người dân thành phố và quận Hải An đã luôn dày công xây đắp, tôn tạo, gìn giữ, bảo tồn và phát huy truyền thống lịch sử của Di tích cùng Lễ hội truyền thống tốt đẹp trong kho tàng văn hoá lịch sử oai hùng của dân tộc và thành phố Cảng.

Năm 1986, tại Quyết định số 235/VH-QĐ ngày 12/12/1986, Bộ Văn hóa (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) đã quyết định xếp hạng ngôi từ là Di tích lịch sử cấp quốc gia. Trong số các Di tích thờ Ngô Quyền trên địa bàn quận Hải An, Di tích lịch sử khu vực Từ Lương Xâm - Căn cứ bản doanh của Ngô Quyền năm 938 được suy tôn là “Từ Cả” - tức là nơi đứng đầu về thờ Đức Vương Ngô Quyền.

Lễ hội Từ Lương Xâm là lễ hội có quy mô lớn nhất trên địa bàn quận Hải An. Lễ hội được tổ chức từ ngày 14 đến ngày 18 tháng Giêng hàng năm. Năm 2022, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã công nhận Lễ hội truyền thống Từ Lương Xâm là Di sản Văn hóa phi vật thể quốc gia.

Phát biểu tại Lễ đón nhận, ông Hồ An Phong, Thứ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch nhấn mạnh: Từ Lương Xâm, vùng đất năm xưa là nơi được Ngô Quyền lựa chọn dựng đại bản doanh, đắp thành Vành Kiệu, chỉ huy làm nên chiến thắng đánh bại quân Nam Hán trên sông Bạch Đằng lịch sử năm 938. Di tích có vị trí đặc biệt trong hệ thống di tích thờ Đức Vương Ngô Quyền. Cùng với nhiều di vật, cổ vật như sắc phong, bia đá, các đồ thờ tự, cùng các cấu kiện kiến trúc trạm khắc mang phong cách nghệ thuật thời kỳ Lê Trung Hưng thế kỷ 17 và thời nhà Nguyễn thế kỷ 19, 20 là minh chứng rõ nét cho lịch sử tồn tại và phát triển của di tích qua nhiều thế kỷ, trở thành điểm đến văn hóa đặc sắc của cộng đồng dân cư.

Gắn với di tích Từ Lương Xâm, lễ hội Từ Lương Xâm diễn ra từ ngày 16 đến ngày 18 tháng Giêng hằng năm thể hiện ý thức, tình cảm, tâm thức của người dân thành phố hướng về tổ tiên, cội nguồn, tưởng nhớ và thể hiện lòng biết ơn, tôn kính Đức Vương Ngô Quyền. Lễ hội cũng là biểu tượng của sự gắn kết cộng đồng, cùng chia sẻ, hưởng thụ những giá trị văn hóa truyền thống, góp phần bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa, tinh thần yêu nước, truyền thống anh hùng bất khuất, đoàn kết chống giặc ngoại xâm của dân tộc hàng nghìn năm qua, để ngày nay cùng nhau chung tay góp sức vì sự phát triển, cường thịnh của đất nước. Với những giá trị văn hóa tiêu biểu, ngày 17-1-2025, Thủ tướng Chính phủ có quyết định xếp hạng Di tích quốc gia đặc biệt Cụm di tích Từ Lương Xâm – Căn cứ bản doanh của Đức Vương Ngô Quyền năm 938.

Để bảo tồn, phát huy giá trị di tích quốc gia đặc biệt, Thứ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đề nghị thành phố, quận Hải An quan tâm, triển khai lập quy hoạch tổng thể bảo tồn di tích; xây dựng và triển khai kế hoạch bảo tồn, tôn tạo di tích, triển khai Đề án bảo tồn, phát huy di sản, lễ hội truyền thống Từ Lương Xâm; tiếp tục nghiên cứu, sưu tầm, khai quật khảo cổ làm sáng tỏ hơn giá trị lịch sử di tích; đẩy mạnh tuyên truyền sâu rộng giá trị di tích, gắn kết giữa phát triển kinh tế và du lịch, góp phần bồi đắp nền tự hào dân tộc, giáo dục truyền thống yêu nước, để nơi đây trở thành điểm đến thu hút du khách trong và ngoài nước.

• * Niềm tự hào của quận Hải An và thành phố

Phát biểu tại buổi Lễ, Bí thư Quận ủy Hải An Nguyễn Thị Thu khẳng định, việc Chính phủ công nhận Cụm Di tích Từ Lương Xâm – Căn cứ Bản doanh của Ngô Quyền năm 938 là Di tích quốc gia đặc biệt và Lễ hội Từ Lương Xâm – Di sản phi vật thể quốc gia là niềm vinh dự và tự hào; đồng thời, cũng đặt ra trách nhiệm rất lớn lao cho Đảng bộ, chính quyền và Nhân dân quận Hải An nói riêng và thành phố Hải Phòng nói chung trong việc bảo tồn và phát huy giá trị của di sản, di tích.

Thời gian tới quận Hải An cam kết, tiếp nối nhiệm vụ bảo tồn, gìn giữ và phát huy để những giá trị của Cụm di tích trường tồn cùng thời gian, thực sự trở thành địa chỉ văn hoá tâm linh, có giá trị giáo dục truyền thống yêu nước cho các thế hệ hôm nay và mai sau.

Tại lễ đón nhận Bằng xếp hạng Di tích quốc gia đặc biệt và khai mạc lễ hội truyền thống Từ Lương Xâm, lễ rước truyền thống của Đoàn rước Xâm Bồ, phường Nam Hải, tái hiện nghi thức quan trọng và linh thiêng của lễ hội Từ Lương Xâm. Trước đó là lễ rước truyền thống, nghi thức quan trọng và linh thiêng, nét độc đáo mang đậm bản sắc di sản văn hóa quốc gia của Lễ hội truyền thống Từ Lương Xâm.

Cùng với màn múa lân, sư rồng, lễ rước quy tụ 7 đoàn rước của 6 phường, nơi có các đền, đình, miếu thờ Đức Vương Ngô Quyền, với sự tham gia của hơn 1.000 nam thanh, nữ tú cùng các bô lão và nhân dân mang theo đồ tế khí. Các đoàn rước về chầu trước sân linh Từ, thể hiện lòng tôn kính, tri ân với công lao to lớn của vị anh hùng dân tộc Đức Vương Ngô Quyền.

Cùng với đó chương trình nghệ thuật sử thi với chủ đề “Hào khí Bạch Đằng - Dấu thiêng Từ Lương Xâm”. Chương trình gồm 3 trường đoạn: "Hào khí Bạch Đằng Giang", "Lương Xâm - Hào khí non sông hội tụ" và "Hải An sức trẻ mùa xuân". Chương trình với nhiều bài hát, hoạt cảnh, màn múa được dàn dựng công phu, hoành tráng tri ân công lao to lớn của vị Anh hùng dân tộc Đức Vương Ngô Quyền, với chiến thắng hào hùng trên dòng sông Bạch Đằng lịch sử, còn vang mãi ngàn năm. Chương trình cũng ngợi ca miền đất, con người quận Hải An phát huy truyền thống, vươn lên phát triển mạnh mẽ.

THỦY NGUYÊN