Một số ngành hàng chịu tác động của "cuộc chiến" thương mại Mỹ-Trung (Ảnh minh họa)                                            

Đối đầu giữa hai cường quốc

Căng thẳng thương mại giữa Mỹ với Trung Quốc bắt đầu từ tháng 3-2018,  khi Tổng thống Mỹ Donald Trump ký một Bản ghi nhớ áp đặt mức thuế mới đối với 1.300 mặt hàng nhập khẩu từ Trung Quốc có giá trị 60 tỷ USD. Ngay lập tức Trung Quốc đã có hành vi trả đũa, khi tuyên bố sẽ áp thuế nhập khẩu lên tới 25% với hàng xuất khẩu từ Mỹ với giá trị hàng hoá cũng lên tới 50 tỷ USD.

Lý giải về hành động “tuyên chiến” của mình, phía Mỹ cho rằng đây là động thái nhằm giảm thâm hụt thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc. Nói theo cách nói của Tổng thống Donald Trump, việc ông đang làm là để “thực hiện các lời hứa khi tranh cử”, rằng cần phải tạo dựng quan hệ thương mại công bằng hơn với Trung Quốc. Tuy nhiên một số nhà phân tích lại cho rằng, lý do chính yếu của phía Mỹ chính là để trả đũa những hoạt động khó dễ của Chính phủ Trung Quốc đối với doanh nghiệp Mỹ làm ăn ở Trung Quốc. Mặt khác đây là cách Mỹ sử dụng để đáp trả vấn đề Trung Quốc xâm phạm sở hữu trí tuệ của các công ty Mỹ.

Cũng theo ý kiến của các nhà phân tích, thì trong bối cảnh kinh tế được toàn cầu hóa, sự trỗi dậy của Trung Quốc đang làm tổn hại không ít những lợi ích truyền thống của nước Mỹ. Và động thái lần này của ông Trump không phải là mới mẻ, bởi trước đó khi vừa nhậm chức, vị Tổng thống thứ 45 của Hoa Kỳ đã ký sắc lệnh để Đại diện thương mại Mỹ tại Trung Quốc thu thập các bằng chứng về việc Trung Quốc đã vi phạm sở hữu trí tuệ và gây thiệt hại cho kinh tế Mỹ. Báo cáo liên quan sau đó cho thấy, thiệt hại mà Mỹ phải chịu khi sở hữu trí tuệ bị Trung Quốc vi phạm là 600 tỷ USD/năm.

Trước căng thẳng leo thang, Mỹ và Trung Quốc đã có một số đàm phán nhằm tìm ra tiếng nói chung. Nhưng qua nhiều lần “nâng lên đặt xuống, lời qua tiếng lại”, gần như việc đàm phán đã không đem lại kết quả tích cực. Theo ấn định, ngày 6-7 vừa qua, chính quyền Mỹ đã chính thức áp mức thuế 25% lên hơn 800 sản phẩm từ Trung Quốc như máy móc công nghiệp, thiết bị y tế, phụ tùng ô tô… với tổng giá trị nhập khẩu 34 tỷ USD. Ngay lập tức, Trung Quốc tuyên bố áp thuế suất tương tự đối với 545 sản phẩm có nguồn gốc từ Mỹ, bao gồm nông sản, phương tiện giao thông, hải sản… với tổng giá trị cũng khoảng 34 tỷ USD.

Phản ứng từ Việt Nam

Việt Nam là nước đang phát triển, có quan hệ song phương quy mô lớn với cả Mỹ và Trung Quốc, vậy hành động của hai quốc gia này ảnh hưởng thế nào đối với kinh tế Việt Nam? Theo đánh giá của Bộ Công thương, trước mắt các hoạt động xuất nhập khẩu của Việt Nam sẽ diễn ra bình thường bởi những hợp đồng đã ký kết, cũng như chính sách mà Việt Nam và nước đối tác đã và đang áp dụng.

Thậm chí, có quan điểm còn lạc quan cho rằng, hiện Việt Nam nằm trong tốp 5 quốc gia mà Mỹ có thâm hụt thương mại lớn nhất thế giới, với hơn 38 tỷ USD năm 2017. Mỹ đang là thị trường hấp dẫn, nên khi xảy ra tranh chấp thương mại giữa Mỹ - Trung, sẽ tạo cơ hội cho doanh nghiệp Việt Nam tiếp cận thị trường Mỹ. Bên cạnh đó, xu hướng dịch chuyển đơn hàng xuất nhập khẩu sẽ diễn ra mạnh mẽ, trong điều kiện đó nhiều nhà đầu tư lớn của thế giới sẽ tìm cách đưa sản phẩm tới các quốc gia khác trong gồm cả Việt Nam, để tránh mức thuế cao mà Mỹ áp lên hàng hóa Trung Quốc. Nghĩa là các doanh nghiệp có sản phẩm tương đồng với hàng Trung Quốc nhập khẩu vào Mỹ, sẽ chiếm giữ vai trò thay thế để lấp đầy các khoảng trống trong thị phần nước Mỹ, do tranh chấp thương mại gây ra.

Tuy nhiên bên cạnh đó, cũng có không ít ý kiến cho rằng, Việt Nam phải hết sức thận trọng trước hậu quả xung đột thương mại Mỹ - Trung. Theo đó, Bộ Công thương lưu ý, việc trước mắt là phải đánh giá đầy đủ về chiều sâu ảnh hường. Trong đó chính sách tạm nhập tái xuất Việt Nam đang áp dụng, rất có thể sẽ chịu tác động trực tiếp, chưa kể nguy cơ hàng hóa Trung Quốc thay cho việc đưa sang Mỹ, sẽ tràn vào Việt Nam, tạo ra sự cạnh tranh gay gắt với hàng hóa trong nước.

Ảnh hưởng tới Hải Phòng

Là địa phương sở hữu cửa ngõ giao thương hàng hải lớn nhất miền Bắc, qua hệ thống dịch vụ cảng biển và các phân ngành kinh tế liên quan, đồng thời cũng thuộc nhóm đứng đầu cả nước về thu hút đầu tư nước ngoài, nên trong cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung, nếu có ảnh hưởng thì Hải Phòng sẽ là một trong những địa phương chịu hậu quả lớn nhất, bao gồm cả yếu tố tiêu cực lẫn tích cực.

Thứ nhất, Hải Phòng có kim ngạch xuất nhập khẩu tăng trưởng mạnh trong thời gian gần đây. Chỉ tính 6 tháng đầu năm 2018, tổng kim ngạch xuất khẩu đạt 3.911 triệu USD, tăng 25,34% so với cùng kỳ năm 2017. Trong đó riêng khu vực có vốn FDI đạt 2.946,7 triệu USD, chiếm tới 75,3% tổng mức. Tương tự tổng kim ngạch nhập khẩu đạt 3.736,6 triệu USD, khu vực có vốn FDI đạt 2.780,9 triệu USD, chiếm 74,4% tổng mức. Điều này cho thấy kim ngạch xuất nhập khẩu của Hải Phòng phụ thuộc rất lớn vào đầu tư nước ngoài, bên cạnh thuận lợi cũng tiềm ẩn không ít rủi ro khi chính sách thương mại quốc tế biến động.

Thứ hai cũng liên quan đến yếu tố nước ngoài, như đã nói ở trên, Hải Phòng thuộc nhóm đứng đầu cả nước về thu hút vốn FDI. Cụ thể tính đến thời điểm này thành phố có 547 dự án còn hiệu lực, với tổng vốn đầu tư 15.645,854 triệu USD. Vấn đề đặt ra là dù tăng trưởng mạnh, nhưng phương thức sản xuất gia công chiếm tỷ lệ rất lớn, kể cả những doanh nghiệp có hàm lượng công nghệ cao mới được đầu tư. Trong khi đó, do công nghiệp phụ trợ của Hải Phòng cũng như cả nước kém phát triển, dẫn đến một lượng không nhỏ nguyên phụ liệu, bán thành phẩm phải nhập khẩu từ Trung Quốc. Như vậy, khi nguồn gốc xuất xứ gặp vấn đề, rất có thể hàng hóa xuất khẩu từ Việt Nam sẽ gặp khó từ các chính sách của Mỹ. Điều này trên thực tế đã xảy ra đối với một số doanh nghiệp dệt may, da giày của Hải Phòng. 

Thứ ba, trong trường hợp dòng chảy hàng hóa từ Trung Quốc gia tăng vào Việt Nam, thì Hải Phòng với vị thế cửa ngõ 5 dạng hình giao thông sẽ là nơi tiếp nhận sôi động. Hoàn cảnh này sẽ làm phát sinh các nguy cơ về quản lý xuất nhập khẩu tiểu ngạch, về hàng lậu, hàng cấm, hàng giả và gian lận thương mại. Chưa kể về dịch vụ, tranh chấp thương  mại sẽ tác động trực tiếp đến lưu lượng hàng hóa, chính sách thu nhập của dạng hàng tạm nhập tái xuất, vốn dĩ chiếm tỷ lệ rất lớn qua hệ thống dịch vụ cảng Hải Phòng.

Vẫn biết trong cuộc “tranh tối, tranh sáng” của hai nền kinh tế lớn, Hải Phòng nói riêng và cả nước nói chung sẽ có nhiều mảng hưởng lợi. Nhưng kinh nghiệm cho thấy, các cuộc tranh chấp thương mại thường bao hàm phạm vi rộng, thậm chí tạo ra sự đảo lộn của môi trường thương mại toàn cầu. Vì vậy chúng ta cũng không thể bàng quan, cho rằng căng thẳng đang diễn ra là chuyện riêng của hai nước Mỹ - Trung, mà cần có biện pháp chủ động để ứng phó.