Theo quy định tại Điều 88 Luật thương mại, “khuyến mại là hoạt động xúc tiến thương mại của thương nhân nhằm xúc tiến việc mua bán hàng hoá, cung ứng dịch vụ bằng cách dành cho khách hàng những lợi ích nhất định”. Theo đó, giá trị vật chất dùng để khuyến mại cho một đơn vị hàng hóa, dịch vụ được khuyến mại không được vượt quá 50% giá của đơn vị hàng hóa, dịch vụ được khuyến mại đó trước thời gian khuyến mại.

          Luật thương mại cũng quy định rất rõ thời điểm triển khai khuyến mại, cụ thể là đợt tết Âm lịch “30 ngày ngay trước ngày đầu tiên của năm Âm lịch”, còn  các ngày nghỉ lễ, tết khác, thời hạn khuyến mại không được vượt quá thời gian nghỉ của các dịp lễ, tết tương ứng theo quy định của pháp luật lao động. Luật đã quy định như vậy, tuy nhiên trên thực tế hoạt động thị trường, khuyến mại đã vượt qua khỏi ranh giới, mang nhiều tính quảng cáo.

          Lẽ tất nhiên, trong chiến lược maketing, quảng bá khuyến mại là hình thức không thể thiếu nhằm tiêu thụ sản phẩm, đây cũng điều chính đáng. Nhưng thời gian gần đây, xu hướng quảng bá “ảo”, có ý thức đánh lừa tâm lý người tiêu dùng đang hiện hữu ngày càng rõ nét. Đáng nói là hiện tượng thiếu lành mạnh này xuất hiện ngay ở các trung tâm thương mại, nơi người tiêu dùng luôn đặt niềm tin bấy lâu nay.

          Trong lúc mảng kinh doanh truyền thống còn sa đà vào các phương thức bảo thủ, điển hình là nói thách giá trên trời, cân gian bán điêu, hàng hóa không rõ nguồn gốc, thật giả lẫn lộn, chế độ hậu mãi kém… thì có thể khẳng định, sự ra đời của mô hình trung tâm hiện đại đã làm thay đổi bộ mặt thương mại của thành phố, góp phần để người tiêu dùng tiếp cận ngày càng tốt hơn sự phát triển chung của thế giới. Cũng nhờ mô hình này, cán cân thương mại thành phố đã thay đổi, tạo môi trường cạnh tranh để khu vực kinh doanh truyền thống buộc phải cải cách.

          Điều quan trọng là người tiêu dùng được nâng cấp thành “thượng đế”, có nhiều hơn sự lựa chọn với vai trò là chủ nhân mua sắm. Nhưng qua thời gian, khoảng cách giữa các trung tâm thương mại hiện đại và chợ truyền thống đang bị thu hẹp, việc tiêu thụ nhiều mặt hàng có lúc bão hòa, tốc độ phát triển của khoa học kỹ thuật cũng khiến nhiều sản phẩm nhanh chóng bị “lão hóa”. Đây là nguyên nhân khiến các dạng hình khuyến mại bùng nổ, nhưng có động cơ lệch hướng.

          Về điều này, chị Nguyễn Thị Oanh, ở 246 Đà Nẵng chia sẻ, vì là chủ hiệu tạp hóa nên mỗi lần đi siêu thị, chị hay để ý giá bán của những mặt hàng chị đang kinh doanh. Điều lạ là lúc nào cũng thấy khuyến mại theo kiểu “giá cũ - giá mới”, trong đó phần ghi giá cũ đa phần là đã tăng hoặc ảo, nhưng khiến người tiêu dùng ngộ tưởng là đang được mua hàng rẻ thật. Chị Oanh nói: “Khi hãng sản xuất có khuyến mại, đại lý chúng tôi cũng được hưởng, khuyến mại hay không tôi biết, cạnh tranh kiểu này là không lành mạnh”.

          Còn ông Lê Văn Long ở ngõ Nam 40 Lạch Tray thì cho biết, khi một siêu thị trên đường Lê Hồng Phong quảng cáo giảm giá 45% cho máy giặt, ông vội đến mua thì được nhân viên trả lời:  “Chỗ cháu chưa bao giờ có loại ấy…”. Ông D. chìa tờ quảng cáo ra, lại nhận được câu: “Đấy là tờ rơi của cả hệ thống, chắc là áp dụng ở nơi khác chú ạ”. Ông Long bèn đi dạo một vòng các trung tâm khác trong hệ thống, mới thấy những mặt hàng được rao khuyến mại “khủng” thì hoặc đã “hết”, hoặc là hàng lỗi.

          Cũng cần phải khẳng định rằng, phần lớn các chương trình khuyến mại ở các siêu thị uy tín đều hướng đến khách hàng, với những lợi ích rất rõ. Nhưng bên cạnh đó một số siêu thị còn có biểu hiện trà trộn hàng tiêu chuẩn bán lẫn với hàng tồn kho, nếu khách hàng không để ý, trót mua phải loại này, không những giá vẫn ngất ngưởng mà còn bị mất cả cơ chế bảo hành, vì là hàng “thanh lý”.

          Trong khi đó, hầu hết trên các tuyến đường của thành phố, không khó nhận thấy những nội dung quảng bá giảm giá khuyến mại khủng, có nơi giảm tới 70% cho một sản phẩm. Đáng nói là, những nội dung này được treo có khi kéo dài hàng năm, cho thấy thực chất việc khuyến mại có vấn đề?

          Vẫn biết là trong điều kiện tiêu thụ khó khăn, việc áp dụng nhiều phương thức khuyến mại là điều dễ hiểu, hơn nữa có thể những hành vi nêu trên cũng chưa thực sự gây thiệt hại lớn cho khách hàng. Nhưng rõ ràng sự thiếu minh bạch sẽ đem lại tâm lý khó chịu, hơn nữa vi phạm quy định của pháp luật về thương mại.           Quy định của Pháp luật về hoạt động thương mại cũng chỉ rõ: “Chương trình khuyến mại phải được thực hiện hợp pháp, trung thực, công khai, minh bạch và không được xâm hại đến lợi ích hợp pháp của người tiêu dùng, của các thương nhân, tổ chức hoặc cá nhân khác.”. Và: “Không được lợi dụng lòng tin và sự thiếu hiểu biết, thiếu kinh nghiệm của khách hàng để thực hiện khuyến mại nhằm phục vụ cho mục đích riêng...”.

          Trở lại với chương trình Tháng khuyến mại do thành phố tổ chức thường niên, đây là động thái hết sức tích cực nhằm kích cầu tiêu dùng và bình ổn thị trường. Nhưng thiết nghĩ, các cơ quan chức năng có trách nhiệm, cần tăng cường hơn nữa kiểm tra, kiểm soát, để hoạt động khuyến mại đi vào thực chất, đem lại niềm tin cho người tiêu dùng.

          Quan trọng hơn là làm lành mạnh môi trường cạnh tranh, nhất là tại các mô hình thương mại hiện đại, đang có tác động không nhỏ đến xu hướng phát triển của thành phố.

          Đặc biệt là chương trình Tháng khuyến mại năm 2022 này, với 25 “điểm vàng” được lựa chọn, hòa chung vào lộ trình “chuyển đổi số” đang là xu hướng mang tầm chiến lược quốc gia, việc khuyến khích thanh toán không dùng tiền mặt là một động thái tích cực.

          Nhưng từ những vấn đề bất cập đang hiện hữu, hy vọng rằng các nhà tổ chức sẽ đưa hoạt động khuyến mại vào đúng quỹ đạo, đảm bảo hài hòa lợi ích của cả Nhà nước, doanh nghiệp và người tiêu dùng.

          Lê Minh Thắng