Tiếp cận từ vĩ mô

          Nhìn lại thời gian 3 năm kể từ khi dịch bệnh Covid-19 bùng phát vào đầu năm 2020, có thể nói thị trường thực phẩm luôn ở trong tình trạng “nhấp nhổm”. Khi thì đứt gẫy hoặc gián đoạn cung cầu, lúc thì biến động cục bộ về giá, nhất là trong những thời điểm công tác phòng, chống dịch bệnh được tăng cường,

          Bước sang năm 2022, với phương pháp tiếp cận cởi mở hơn, khi độ bao phủ vắc – xin phòng chống dịch Covid-19 đạt ngưỡng, xem như dịch bệnh đã được kiểm soát. Các hoạt động sản xuất, kinh doanh, dịch vụ hoạt động trở lại, thị trường hàng hóa cũng đứng trước cơ hội phục hồi ổn định, cơ chế cung ứng được kết nối, cung cầu được vận hành theo đúng quy luật vốn có.

          Tuy nhiên, tình hình thế giới, đặc biệt là những vấn đề liên quan đến cuộc chiến Nga – Ukraine đã lôi cuốn cả nền kinh tế thế giới vào vòng xoáy mới, lạm phát gia tăng trên toàn cầu, thị trường tiền tệ chao đảo, giá vàng dâng cao, giá xăng dầu liên tục leo thang.

          Thực tế cho thấy, hoàn cảnh trên đã tác động xấu tới toàn bộ hoạt động kinh tế, từ sản xuất, kinh doanh, dịch vụ đến lưu thông, phân phối hàng hóa. Trong đó, liên quan trực tiếp đến anh sinh xã hội có lẽ chính là những mặt hàng thực phẩm thiết yếu.

          Khảo sát trên thị trường Hải Phòng cho thấy, so sánh với mức bình quân năm 2021, nhóm rau xanh có lá tăng hơn 80%, nhóm rau dạng củ quả tăng bình quân 30%; giá lợn hơi tăng 36%, giá thịt lợn tăng 35%; giá thịt gia cầm tăng 20%, đặc biệt giá trứng gia cầm tăng trên 50%...

          Trong khi đó giá thực phẩm chế biến cũng tăng với mức rất cao, chẳng hạn như giá bột ngọt tăng 33%, giá dầu ăn tăng tới 90%... Duy chỉ có giá gạo và các loại thủy sản cơ bản ổn định.

          Vấn đề dặt ra là, từ trước đến nay thị trường thực phẩm luôn biến động, nhưng việc tăng giảm diễn biến theo tính tác động của mùa vụ, của thời thiết hoặc nhu cầu tiêu dùng.

          Còn đợt tăng kể từ đầu năm 2022 đến nay đang hình thành một mặt bằng giá mới, dù nhiều mặt hàng đã dừng tăng nhưng tính ổn định lại ở mức cao. Theo đánh giá của các chuyên gia thị trường, điều này là hết sức tiêu cực, vì mặt bằng giá mới đã ấn định “cứng” chỉ số lạm phát, rất khó cho công tác dự báo và điều chỉnh thị trường.

          Tiêu cực hơn, là làm giảm giá trị thu nhập của người tiêu dùng, cũng như giảm giá trị các nguồn tài chính cố định khác. Nói cho dễ hiểu, nếu như cơ cấu chi tiêu của một khẩu ăn bình quân lâu nay khoảng 2,5 triệu đồng/tháng, nếu chênh lệch mặt bằng giá mới tăng bình quân 30%, thì nay khoản chi phải tăng lên 3,3 triệu đồng/tháng.

          Sẽ rất khó khăn khi thu nhập đầu người không tăng, mặt khác hệ lụy của lạm phát cũng sẽ ảnh hưởng tới toàn bộ các diễn trình kinh tế chứ không đơn giản chỉ có tiêu dùng.

          Đi vào chi tiết

          Thoạt đầu, việc gia tăng hàng hóa trên thị trường được cho là tác động chính của giá xăng dầu, khi mặt hàng nhiên liệu này giữ quyền chi phối chủ yếu trong phân khúc lưu thông. Tuy nhiên tính từ lúc giá xăng dầu ở đỉnh của năm, đến thời điểm này thì mức giảm đã tới gần 40%, nhưng các nhóm hàng thực phẩm vẫn chưa có dấu hiệu giảm, mà mới thể hiện tính tích cực là tăng chậm lại.

          Vậy bên cạnh ảnh hưởng của giá xăng dầu, còn nguyên nhân nào khác khiến thị trường thực phẩm trên địa bàn Hải Phòng cũng như cả nước lâm vào thực trạng như hiện nay?

          Trước hết nói về giá lợn thịt, theo một số chủ trang trại ở Hải Phòng cũng như Hải Dương, do mặt hàng này bị biến động tới mức khủng hoảng về giá suốt từ năm 2017 đến nay, đã làm khó các nhà đầu tư, bởi không thể dự báo chính xác điểm rơi thu hoạch.

          Giữa lúc nguồn tái tạo còn bất ổn, thì tác động kép từ cuộc chiến Nga – Ukaraine và chính sách siết chặt thị trường để phòng chống dịch bệnh Covid-19 của Trung Quốc ngay lập tức ảnh hưởng tới ngành chăn nuôi Việt Nam. Đáng kể nhất là giá thức ăn chăn nuôi tăng chóng mặt, trong khi để nuôi thả đàn lợn đòi hỏi một quá trình dài, nghĩa là chi phí cao đã thực hiện.

          Lý do tương tự cũng được giải thích đối với gà, bởi chi phí thức ăn cho loại gia cầm nay cũng hết sức tốn kém, và để có 1kg gà thịt người nuôi phải mất thời gian ít nhất 45 ngày.

          Chưa kể cả giá lợn và gia cầm đều phụ thuộc không nhỏ vào giá giống, mà theo các chủ trại chăn nuôi, giá phản ánh hiện tại chỉ là thành phẩm, còn trước đó vài tháng người chăn nuôi đã phải đầu tư với giá giống rất cao.

          “Nên dù giá xăng dầu giảm thì giá lợn gà cũng không thể giảm theo ngày, vì chi phí đã bỏ ra rồi, giờ phải thu hồi lại…”, ông Nguyên Văn Nghị - một chủ chuỗi trang trại ở Hải Dương chuyên cung cấp lợn gà thịt cho thị trường Hải Phòng bộc bạch.

          Đối với mặt hàng rau xanh, theo bà Nguyễn Thị Thảo – một nông dân ở huyện Kiến Thụy thì ảnh hưởng nặng nề nhất là thời tiết. Bà Thảo cho biết, trong nhiều năm trở lại đây không có năm nào thời tiết khắc nghiệt đối với nghề trồng rau mầu như năm nay.

          Vì khi nắng là nắng hạn kéo dài khiến rau bị “chột”, nhưng lúc mưa cũng mưa liên tục, lá rau bị nát, rễ thối, ruộng úng không thể chăm sóc, kể cả việc thu hoạch những diện tích rau chưa hư hỏng cũng gặp khó. “Nghề nông chủ yếu lấy công làm lãi, mất nhiều công thì giá rau phải tăng cao cũng là điều dễ hiểu” – bà Thảo nói.

          Cũng theo bà Thảo, dù thời gian tăng trưởng của rau ngắn, nhưng cũng phải lệ thuộc vào khí tiết phù hợp, hơn nữa muốn tái tạo vùng trồng còn phải mất công làm đất, gây giống, chuẩn bị phân bón… Đây là tình trạng chung không phải riêng các vùng trồng ở Hải Phòng, mà của cả khu vực lân cận.

          Nhưng có một nguyên nhân tác động không kém phần quan trọng nữa đối với hầu như toàn bộ các nhóm hàng thực phẩm, nhất là thực phẩm tươi sống, đó là sự chi phối của thị trường nước láng giềng Trung Quốc.

          Vào thời điểm đầu năm 2022, Trung Quốc thắt chặt thị trường, quan hệ biên mậu gần như đóng băng, nông sản khó xuất khẩu đã gây tác động ngược, làm cho sản xuất trong nước giảm sút.

          Gần đây, khi quan hệ biên mậu giao dịch bình thường trở lại, ngay lập tức thị trường Trung Quốc trở thành điểm hút hàng hóa, đây được cho là lý do căn bản khiến thực phẩm Việt Nam tăng nhanh, mạnh và đang ngự ở giá cao.

          Trước tình hình này, gần đây các cơ quan chức năng Việt Nam đã phải liên tục đưa ra cảnh báo và khuyến cáo, nhằm giảm thiểu việc xuất khẩu những mặt hàng thiết yếu.

          Vấn đề đặt ra là, hiện thị trường thực phẩm đang tiếp tục diễn biến khó dự báo, mà thời gian đã bước vào cuối năm, thời điểm luôn tiềm ẩn nguy cơ phát sinh bất ổn. Trong bối cảnh này, hy vọng các cơ quan chức năng, các chuyên gia cần vào cuộc, với những động thái thiết thực để vãn hồi sự ổn định thị trường.

          Lê Minh Thắng