Theo các cụ cao niên tham dự Hội thi Hoa Thủy Tiên tại Đền Nghè, bắt đầu từ trung tuần tháng 11 âm lịch, Ban tổ chức công bố thể lệ cuộc thi. Quy định của cuộc thi rất chặt chẽ: Hoa phải có năm giò (Tức củ hoa phải có năm nhánh đều) “hoa chi tề chỉnh”, “hoa lá phương phi”, “hoa cập thời”, “hoa tề hàm vị tiếu” (tức các giò hoa phải thật đều và đến giờ quy định phải cùng hé nở).

Từ lúc hội thi ra quy định (15/11) đến mùng 8/2 năm sau là thời gian để các thí sinh chuẩn bị. Công việc chuẩn bị đòi hỏi công phu, tỉ mỉ. Đầu tiên là việc chọn củ hoa sao cho đủ năm giò đều nhau. Đây là công việc quan trọng mang tính quyết định, bởi nếu chọn được củ giống tốt sẽ cho bình hoa như ý muốn và công việc chăm sóc sẽ thuận lợi hơn. Tiếp đến là công việc chăm sóc, cắt tỉa, ngâm hãm sao cho hoa nở đúng giờ quy định. Những công việc đó đòi hỏi người chơi hoa phải am hiểu đặc điểm của hoa và có bàn tay khéo léo, sự kiên trì, nhẫn nại.

Trước hôm khai mạc vài ngày, ở khu vực đền Nghè và các phố phường chung quanh rộn ràng không khí dự thi, mỗi người một vẻ, cùng nhau chiêm ngưỡng, đánh giá, chia sẻ niềm vui, niềm tự hào về bình hoa của mình trước khi vào dự thi. Còn đêm mở hội khung cảnh đền Nghè thật vui tươi, phấn khởi mà cũng thật trang nghiêm. Một cái rạp đẹp, rộng rãi, chắc chắn được dựng giữa sân đền. Bộ bát biểu đặt chính giữa rạp, hai bên tả hữu đặt bộ trinh cổ uy nghi. Bên trong rạp trải chiếu hoa cùng năm, sáu chiếc bàn, đó là nơi đặt bình hoa dự thi.

Sáu giờ tối mọi công việc chuẩn bị đã hoàn tất. Những người dự thi đặt bình hoa của mình lên bàn (mỗi năm có khoảng 30 bình hoa, chậu hoa dự thi). Khi những bình hoa, chậu hoa đã được bày đầy đủ lên bàn, người thư ký tiến hành rút những tấm biển ghi tên, tuổi, địa chỉ của các thí sinh vào một tấm giấy nhỏ dán áp mặt chữ vào trong bình. Có hai vòng thi sơ khảo và chung khảo. Nhân dân là người giám sát và giúp Ban giám khảo làm việc vô tư, công bằng, nhanh chóng chọn ra bình hoa đoạt giải. Giờ phút công bố giải thưởng thật hồi hộp, thiêng liêng. Tất cả những bình hoa này đều “cập thời hàm vị tiếu”, cả hội thi lúc này đều cảm nhận được hương thơm êm dịu, nhẹ nhàng mà đậm đà, sâu lắng, rất bình dị quen thuộc nhưng cũng rất quý phái, thanh cao.

Tất cả những bình hoa đoạt giải xếp thành bốn loại. Hai bình giải nhất gọi là “Giải nguyên” và “á nguyên”. Giải nguyên được một câu đối vóc, một cân chè chính Thái (gồm tám bình chè Tầu), một quạt Tầu và ba nghìn pháo. Tiếp đến là giải “đệ nhị” được hai bình chè, ba vuông vóc và một quạt Tầu. Mười bình được giải khuyến khích gọi là giải “thiên thủ”, mỗi giải một bình chè, một vuông vóc, một quạt Tầu.

Sau phần trao giải là lễ đăng hoa. Một chiếc bàn trải bốn vuông vóc màu hồng riềm thêu kim tuyến là nơi đặt hoa tế. Hai giải nhất đặt trên cùng, tiếp đến là giải “đệ nhị”, “đệ tam” và mười giải “thiên thủ”. Bàn được kết hoa chăng đèn ngũ sắc rước vào cung đặt trước ngai thờ Lê Chân và để tế Bà suốt ba ngày hội.

Hội thi hoa thủy tiên trên đất Cảng không chỉ quyến rũ người yêu hoa Hải Phòng, mà còn lôi cuốn nhiều bà con từ Bắc vào Nam, như các địa phương: Thái Bình, Nam Định, Huế, Sài Gòn, thậm chí cả người Hoa, người Pháp cũng háo hức tới xem. Hội thi hoa Thuỷ tiên diễn ra bền bỉ, đều đặn ở Hải Phòng suốt thời gian dài. Nhưng từ sau hội thi Xuân Quý Mùi (1943), hội thi hàng năm không được tổ chức. Theo các cụ cao niên, thì nguyên nhân là do là giống hoa Thủy tiên có nguồn gốc ở vùng Hoa Nam (Trung Quốc). Lúc đó phát xít Nhật tấn công Trung Quốc và đang đánh mạnh xuống vùng Hoa Nam nên Thuỷ tiên ở Hoa Nam không còn đường sang Việt Nam .

Sau hơn 80 năm gián đoạn, năm 2024 và 2025 hội thi hoa thuỷ tiên truyền thống được khôi phục trở lại nhằm chọn những bông hoa đẹp nhất dâng cúng Nữ tướng Lê Chân - Thánh mẫu của người dân đất Cảng.

Nhân ngày Thánh đản (ngày sinh của Thánh mẫu Lê Chân), vào ngày 6/3 (tức mùng 7/2 năm Ất Tỵ) vừa qua, tại Di tích lịch sử văn hóa quốc gia đền Nghè diễn ra Hội thi Hoa Thủy Tiên năm 2025 thu hút đông đảo nghệ nhân và người yêu hoa Thủy Tiên Hải Phòng và các tỉnh, thành phố lân cận.

Hội thi năm nay nhận được hơn 60 bát hoa của các nghệ nhân đến từ Hải Phòng và các tỉnh, thành như: Hà Nội, Hải Dương… Hội thi gồm ba vòng thi: vòng giám tuyển, vòng sơ khảo và vòng chung khảo để chọn ra những bình hoa đẹp nhất. Tiêu chí đánh giá tác tác phẩm, tại vòng giám tuyển, các tác phẩm được gọt tỉa theo phong cách truyền thống, có tối thiểu 5 ngồng hoa trở lên, lá, hoa, rễ phát triển khỏe mạnh, không có biểu hiện bị sâu bệnh, vết cắt gọn gàng, không ghép nhánh hoặc bất cứ bộ phận nào trên toàn bộ tác phẩm, tổng thể đạt thẩm mỹ. Kết thúc hội thi, Ban Giám khảo đã lựa chọn ra 1 giải Nhất, 2 giải Nhì, 3 giải Ba và 9 giải Khuyến khích. Các tác phẩm đạt giải cao nhất được dâng vào cung Mẫu. Các tác phẩm còn lại được trưng bày tại các ban ở Di tích đền Nghè.

Đồng chí Bùi Thị Nguyệt Nga, Giám đốc Bảo tàng và Thư viện Hải Phòng cho biết, Hội thi Hoa Thủy Tiên là hoạt động có ý nghĩa sâu sắc nhằm bảo tồn và phát huy các giá trị di sản văn hóa, thỏa mãn ước nguyện của Nhân dân, đồng thời dâng lên Đức Thánh Mẫu Lê Chân một loài hoa đẹp, có hương thơm thanh khiết, tỏ lòng biết ơn vô hạn và tri ân công đức của Bà đã luôn bảo bọc và che chở cho Nhân dân thành phố. Việc phục hồi Hội thi Hoa Thủy tiên nhằm khơi dậy nét đẹp văn hóa truyền thống, một thú chơi tao nhã của người dân Hải Phòng mỗi dịp xuân về, góp phần bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa của dân tộc nói chung và của Nhân dân thành phố Hải Phòng nói riêng.

VŨ DUYÊN