Ngày 2-2-2023, Bộ Chính trị ban hành Quy định số 96-QĐ/TW về việc lấy phiếu tín nhiệm đối với chức danh, chức vụ lãnh đạo, quán lý trong hệ thống chính trị. Tại kỳ họp thứ 5, Quốc hội khóa 15 xem xét và theo quy trình rút gọn thông qua Nghị quyết về việc lấy phiếu tín nhiệm, bỏ phiếu tín nhiệm đối với người giữ chức vụ do Quốc hội, Hội đồng nhân dân (HĐND) bầu hoặc phê chuẩn (sửa đổi) để phù hợp với Quy định số 96. Đây được coi là “kim chỉ nam”của việc lấy phiếu tín nhiệm, bỏ phiếu tín nhiệm với những quy định mới, bảo đảm sự chặt chẽ, công tâm, khách quan, được cán bộ, đảng viên, nhân dân tin tưởng, đặt nhiều kỳ vọng.

                                                       Cuộc “sát hạch” lớn về đội ngũ cán bộ

          Theo Quy định số 96, đối tượng lấy phiếu tín nhiệm là cán bộ giữ chức danh, chức vụ lãnh đạo, quản lý của các tổ chức, cơ quan, đơn vị trong hệ thống chính trị từ Trung ương đến cấp có đơn vị trực thuộc. Còn theo Nghị quyết của Quốc hội thì việc lấy phiếu tín nhiệm, bỏ phiếu tín nhiệm được thực hiện đối với người giữ chức vụ do Quốc hội, HĐND bầu hoặc phê chuẩn.

           Như vậy, Ban Chấp hành Trung ương sẽ lấy phiếu tín nhiệm đối với các đồng chí Ủy viên Bộ Chính trị, Ban Bí thư. Quốc hội tổ chức lấy phiếu tín nhiệm (thực hiện quyền giám sát, đánh giá mức độ tín nhiệm) đối với người giữ chức vụ do Quốc hội bầu hoặc phê chuẩn, gồm: Chủ tịch nước, Thủ tướng, Chủ tịch Quốc hội, Chánh án Tòa án nhân dân tối cao, Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân tối cao, Phó chủ tịch nước, Phó chủ tịch Quốc hội, Ủy viên Thường vụ Quốc hội, Tổng kiểm toán Nhà nước, Tổng Thư ký Quốc hội; Phó thủ tướng, Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang Bộ. Theo đó, tại kỳ hợp thứ 6 diễn ra vào tháng 10 tới, Quốc hội khóa 15 sẽ tiến hành lấy phiếu tín nhiệm theo tinh thần Nghị quyết được thông qua tại kỳ họp thứ 5.

          HĐND các tỉnh, thành phố lấy phiếu tín nhiệm đối với Chủ tịch, Phó chủ tịch; Trưởng các Ban của HĐND; Chủ tịch; các Phó chủ tịch; các Ủy viên UBND… Các cơ quan, đơn vị thuộc hệ thống chính trị cũng tổ chức lấy phiếu tín nhiệm đối với các chức danh lãnh đạo theo quy định.

          Tại Hải Phòng, Ban Thường vụ Thành ủy đã ban hành kế hoạch hướng dẫn cụ thể về việc lấy phiếu tín nhiệm đối với cán bộ giữ chức danh, chức vụ lãnh đạo, quản lý của các cơ quan, đơn vị trong hệ thống chính trị thành phố. Việc tổ chức lấy phiếu tín nhiệm được thực hiện trong 6 tháng cuối năm 2023.

          Quan điểm, nguyên tắc việc lấy phiếu tín nhiệm được Bộ Chính trị chỉ rõ tại Quy định số 96 là bảo đảm sự lãnh đạo của Đảng, thực hiện nghiêm nguyên tắc tập trung dân chủ, tự phê bình và phê bình; nêu cao trách nhiệm của cấp uỷ, tổ chức đảng, cơ quan, đơn vị, người đứng đầu, nhất là người được lấy phiếu tín nhiệm, người ghi phiếu tín nhiệm.Đồng thời, làm  tốt công tác chính trị, tư tưởng, bảo đảm dân chủ, khách quan, công tâm, công khai, minh bạch trong lấy phiếu tín nhiệm và sử dụng kết quả tín nhiệm. Bộ Chính trị nghiêm cấm và xử lý nghiêm hành vi vi phạm, làm sai lệch mức độ tín nhiệm hoặc lợi dụng lấy phiếu tín nhiệm để làm giảm uy tín của người khác, gây chia rẽ, mất đoàn kết nội bộ.

          Việc tổ chức lấy phiếu tín nhiệm là nhằm thực hiện chủ trương của Đảng về xây dựng, chỉnh đốn Đảng và hệ thống chính trị; đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực; xây dựng đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp có đủ phẩm chất, năng lực, uy tín, ngang tầm nhiệm vụ. Qua đó, góp phần đánh giá uy tín và kết quả thực hiện chức trách, nhiệm vụ được giao của cán bộ; giúp cán bộ "tự soi", "tự sửa", tiếp tục phấn đấu, rèn luyện trong công tác; là cơ sở quan trọng để cấp uỷ, tổ chức Đảng đào tạo, bồi dưỡng, bố trí, sử dụng cán bộ; nâng cao hiệu quả công tác lãnh đạo, quản lý, giám sát cán bộ.

                                                                                       Nhiều điểm mới và tính thực tiễn

Tại Hội nghị Trung ương 10 khóa 11 tổ chức tháng 1-2015 và Hội nghị Trung ương 9 khóa 12 tổ chức tháng 12-2018, Ban Chấp hành Trung ương Đảng đã lấy phiếu tín nhiệm đối với các đồng chí Ủy viên Bộ Chính trị, Ban Bí thư. Tuy nhiên, điểm khác biệt của việc lấy phiếu tín nhiệm tại Hội nghị Trung ương giữa nhiệm kỳ khóa 13 tổ chức tháng 5-2023 theo tinh thần Quy định số 96 là  kết quả phiếu tín nhiệm không chỉ là một kênh thông tin tham khảo trong công tác cán bộ, mà được sử dụng để đánh giá cán bộ, làm cơ sở cho công tác quy hoạch, điều động, bổ nhiệm, giới thiệu cán bộ ứng cử, miễn nhiệm.

Trong phát biểu tổng kết và bế mạc hội nghị, đồng chí Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng nêu rõ: “Từ kết quả, kinh nghiệm tổ chức lấy phiếu tín nhiệm của Ban Chấp hành Trung ương đối với các đồng chí Uỷ viên Bộ Chính trị, Ban Bí thư tại Hội nghị Trung ương giữa nhiệm kỳ lần này, chúng ta cần tập trung lãnh đạo, chỉ đạo tổ chức thực hiện thật tốt việc lấy phiếu tín nhiệm đối với các chức danh, chức vụ lãnh đạo, quản lý trong hệ thống chính trị; xây dựng quy hoạch cán bộ lãnh đạo các cấp, đặc biệt là Quy hoạch Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị, Ban Bí thư khoá 14  nhiệm kỳ 2026 - 2031”.

          Theo các chuyên gia về xây dựng Đảng, với sự thay đổi này, có thể nói Quy định 96 có ý nghĩa thực tiễn rất lớn. Kết quả lấy phiếu tín nhiệm trở thành một tiêu chí quan trọng để đánh giá cán bộ, và tạo nên một chế tài đối với những cán bộ uy tín thấp, có nhiều khuyết điểm. Điểm mới này sẽ góp phần khắc phục tính hình thức, đồng thời có tác động nhiều mặt đến công tác cán bộ nói chung và đội ngũ cán bộ nói riêng.

          Về hệ quả của việc lấy phiếu tín nhiệm,  Quy định 96 nêu rõ: kết quả lấy phiếu tín nhiệm phải báo cáo cấp có thẩm quyền quản lý cán bộ và được công khai theo quy định. Những cán bộ có tín nhiệm thấp phải kịp thời xem xét đưa ra khỏi quy hoạch, cho từ chức, miễn nhiệm hoặc bố trí công tác khác thấp hơn chức vụ đang đảm nhiệm mà không chờ hết nhiệm kỳ, hết thời hạn bổ nhiệm. Tại điều 11 quy định cụ thể hơn như kết quả phiếu tín nhiệm được sử dụng để đánh giá cán bộ, làm cơ sở cho công tác quy hoạch, điều động, bổ nhiệm, giới thiệu cán bộ ứng cử, miễn nhiệm và thực hiện chế độ, chính sách đối với cán bộ.

Những trường hợp có trên 50% nhưng dưới 2/3 số phiếu tín nhiệm thấp thì cấp có thẩm quyền quản lý cán bộ đưa ra khỏi quy hoạch các chức vụ cao hơn; xem xét cho thôi giữ chức vụ đang đảm nhiệm, bố trí công tác khác hoặc cho từ chức hoặc tiến hành bỏ phiếu tín nhiệm theo quy định. Những trường hợp có từ 2/3 số phiếu tín nhiệm thấp trở lên thì cấp có thẩm quyền quản lý cán bộ thực hiện miễn nhiệm chức vụ đang đảm nhiệm và bố trí công tác khác (thấp hơn) mà không chờ đến hết nhiệm kỳ, hết thời hạn bổ nhiệm.

          Nghị quyết của Quốc hội  về lấy phiếu tín nhiệm, bỏ phiếu tín nhiệm đối với người giữ chức vụ do Quốc hội, HĐND bầu, phê chuẩn được thông qua tại kỳ họp thứ 5, Quốc hội khóa 15, có hiệu lực thi hành từ ngày 1-7-2023 cũng nêu rõ, người có quá nửa đến dưới 2/3 tổng số đại biểu Quốc hội, đại biểu HĐND đánh giá "tín nhiệm thấp" thì có thể xin từ chức, hoặc Quốc hội, HĐND bỏ phiếu tín nhiệm tại kỳ họp gần nhất. Người được lấy phiếu tín nhiệm có từ 2/3 tổng số đại biểu Quốc hội, đại biểu HĐND trở lên đánh giá "tín nhiệm thấp" thì cơ quan có thẩm quyền trình Quốc hội, HĐND  miễn nhiệm tại kỳ họp gần nhất.

          Với trường hợp bỏ phiếu tín nhiệm (thể hiện sự tín nhiệm hoặc không đối với người giữ chức vụ), Ủy ban Thường vụ Quốc hội trình Quốc hội bỏ phiếu tín nhiệm đối với người giữ chức vụ do Quốc hội bầu hoặc phê chuẩn trong trường hợp: Ủy ban Thường vụ Quốc hội tự mình đề nghị; có kiến nghị của Hội đồng Dân tộc hoặc Ủy ban của Quốc hội; có kiến nghị của ít nhất 20% tổng số đại biểu Quốc hội; người được lấy phiếu tín nhiệm có quá nửa đến dưới 2/3 tổng số đại biểu Quốc hội trở lên đánh giá "tín nhiệm thấp".

          Với HĐND, Thường trực HĐND bỏ phiếu đối với trường hợp: có kiến nghị của ít nhất 1/3 tổng số đại biểu; có kiến nghị của HĐND; Ủy ban Mặt trận Tổ quốc cùng cấp; người được lấy phiếu tín nhiệm có quá nửa đến dưới 2/3 tổng số đại biểu HĐND trở lên đánh giá "tín nhiệm thấp".

          Người được bỏ phiếu tín nhiệm có quá nửa tổng số đại biểu Quốc hội, đại biểu HĐND đánh giá "không tín nhiệm" thì xin từ chức. Trường hợp không từ chức, Quốc hội, HĐND xem xét, quyết định việc miễn nhiệm hoặc phê chuẩn đề nghị miễn nhiệm đối với người đó tại kỳ họp gần nhất.

          Một điểm nữa cũng rất đáng quan tâm trong Quy định số 96 và Nghị quyết của Quốc hội là không lấy phiếu tín nhiệm đối với cán bộ đã có thông báo nghỉ công tác chờ nghỉ hưu hoặc được bổ nhiệm, bầu cử trong năm lấy phiếu. Đây là những quy định có   cơ sở thực tiễn, phù hợp với yêu cầu của việc lấy phiếu tín nhiệm tại Quốc hội, HĐND…

Nghị quyết của Quốc hội nghiêm cấm việc vận động hoặc có hành vi trái pháp luật tác động đến đại biểu Quốc hội, đại biểu HĐND trong quá trình lấy phiếu tín nhiệm, bỏ phiếu tín nhiệm; sử dụng hoặc hứa tặng, cho, ủng hộ tiền, tài sản, lợi ích vật chất khác hoặc lợi ích phi vật chất để vận động, lôi kéo, mua chuộc nhằm tác động đến đại biểu Quốc hội, đại biểu HĐND trong quá trình lấy phiếu tín nhiệm, bỏ phiếu tín nhiệm; làm sai lệch kết quả lấy phiếu tín nhiệm, bỏ phiếu tín nhiệm, mức độ tín nhiệm hoặc lợi dụng lấy phiếu tín nhiệm, bỏ phiếu tín nhiệm để làm giảm uy tín của người khác, gây chia rẽ, mất đoàn kết nội bộ.

Một điểm mới quan trọng nữa là việc công khai kết quả phiếu tín nhiệm (gồm 3 mức: tín nhiệm cao, tín nhiệm và tín nhiệm thấp) đã được quy định rõ ràng, cụ thể hơn. Theo đó, kết quả phiếu tín nhiệm sẽ được công khai tại hội nghị lấy phiếu tín nhiệm. Đối với Ủy viên Bộ Chính trị, Ban bí thư thì công khai trong Ban Chấp hành Trung ương. Đối với chức danh do Quốc hội, HĐND bầu, phê chuẩn thì được công khai trên các phương tiện thông tin đại chúng. Đối với các chức danh, chức vụ còn lại trong hệ thống chính trị thì công khai tại hội nghị lấy phiếu tín nhiệm.

         Rõ ràng, việc lấy phiếu tín nhiệm, nếu không công bố, chỉ rất ít người biết, hiệu quả tác động mang lại sẽ không cao. Quy định 96 và Nghị quyết của Quốc hội đã quy định cụ thể phạm vi công khai phiếu tín nhiệm, bảo đảm sự minh bạch, khách quan, là biện pháp hiệu quả đối với đội ngũ cán bộ lãnh đạo quản lý, nhất là cán bộ lãnh đạo cấp cao luôn nỗ lực, cố gắng trong công việc, đồng thời giữ gìn phẩm chất đạo đức, lối sống, giáo dục đạo đức gia đình và người thân mình./.

           (Còn tiếp)

                                                                                                                                         Hồng Thanh