Những căn cứ pháp lý quan trọng

          Theo đồng chí Phạm Văn Bắc, Vụ trưởng Vụ Vật liệu xây dựng (Bộ Xây dựng), hiện cả nước có 30 nhà máy nhiệt điện đốt than, 3 nhà máy sản xuất phân bón DAP đang hoạt động. Lượng tro, xỉ phát thải từ các nhà máy nhiệt điện trên cả nước bình quân khoảng 16 triệu tấn; lượng bã thải gyps khoảng 1,3 triệu tấn.

          Đồng chí Phạm Văn Bắc cho biết, đánh giá được tầm quan trọng của việc tái sử dụng các loại phế thải công nghiệp này, ngày 23-9-2014, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành QĐ số 1696/QĐ- TTg về một số giải pháp thực hiện xử lý tro, xỉ, thạch cao của các nhà máy nhiệt điện, nhà máy hóa chất phân bón để làm nguyên liệu sản xuất vật liệu xây dựng. 

       Ngày 12-4-2017,  Thủ tướng Chính phủ  ban hành QĐ số 452/QĐ-TTg Phê duyệt Đề án đẩy mạnh xử lý, sử dụng tro, xỉ, thạch cao của các nhà máy nhiệt điện, nhà máy hóa chất, phân bón làm nguyên liệu sản xuất vật liệu xây dựng và trong các công trình xây dựng. Và gần đây nhất, Thủ tướng đã ban hành Chỉ thị số 08/CT-TTg ngày 26-3-2021 về đẩy mạnh xử lý, sử dụng tro, xỉ, thạch cao của các nhà máy nhiệt điện, nhà máy hóa chất, phân bón làm nguyên liệu sản xuất vật liệu xây dựng và trong các công trình xây dựng.

        Thực hiện chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, Bộ Xây dựng đã vào cuộc, cùng các địa phương, đơn vị, doanh nghiệp nghiên cứu phương án xử lý bã thải gyps. Tuy nhiên, lượng xử lý và tiêu thụ bã thải gyps vẫn chưa được như kỳ vọng. Tốc độ tiêu thụ thạch cao PG còn chậm, chỉ có DAP Đình Vũ, Hải Phòng có dây chuyền xử lý bã thải gyps  thành thạch cao PG do Công ty cổ phần Thạch cao Đình Vũ đầu tư với công suất thiết kế 750.000 tấn thạch cao PG/năm.

      Sản phẩm thạch cao PG của Công ty Thạch cao Đình Vũ đã được 28 nhà máy xi măng sử dụng. Năm 2022, Thạch cao Đình Vũ  tiêu thụ được 321.319 tấn; nhà máy DAP Đức Giang – Lào Cai tiêu thụ được khoảng 300.000 tấn; nhà máy DAP2 Lào Cai vẫn chưa tiêu thụ được bã thạch cao, phải tích trữ toàn bộ tại bãi chứa. Ước tính lượng tồn trữ bã thải thạch cao đến cuối năm 2022  của cả 3 nhà máy khoảng 12,7 triệu tấn, chủ yếu tại Lào Cai và tại Hải Phòng có khoảng 3,5 triệu tấn.

           Như vậy, việc đẩy mạnh xử lý, tiêu thụ bã thải gyps đang là vấn đề cấp bách và có sự quan tâm chỉ đạo của Chính phủ, các Bộ, ngành Trung ương, các địa phương và doanh nghiệp. Điều đáng lưu ý là các phương án đưa ra đều xác định gyps là nguyên liệu tái chế, hoàn toàn có thể nghiên cứu sản xuất, chế biến thành các sản phẩm phục vụ cho ngành sản xuất vật liệu xây dựng và làm vật liệu xây dựng, tạo ra nguồn nguyên liệu thay thế cho một lượng lớn khoáng sản đang phải khai thác từ tự nhiên. Từ đó góp phần đẩy mạnh phát triển kinh tế tuần hoàn, bảo đảm phát triển bền vững. Đây là những căn cứ pháp lý rất quan trọng nhằm đẩy nhanh tiến trình xử lý bã thải gyps tại Hải Phòng cũng như của các địa phương khác.

                                                                                Thêm nhiều nghiên cứu khả thi

           Theo ông Nguyễn Hải Long, Giám đốc Công ty CP INA, công ty đã phối hợp với ông Nobuo Inoue, Tổng Giám đốc Công ty AIW (Nhật Bản) và TS. Lưu Thị Hồng, Viện Vật liệu xây dựng nghiên cứu xử lý gyps làm vật liệu san lấp, móng đường giao thông và phụ gia cho sản xuất xi măng trên thiết bị Viber Explorex (VE).

     Ông Nguyễn Hải Long cho biết, thiết bị VE được phát minh và sở hữu bằng sáng chế năm 1985. Công ty AIW (Nhật Bản) chế tạo thiết bị chuyên dụng VE trong xử lý chất thải suốt 40 năm qua. Tại Nhật Bản, 472 chiếc VE đã được cung cấp cho các nhà máy nhiệt điện, lò đốt và xử lý rác thải tại 47 tỉnh, thành phố. 48 chiếc VE đã được cung cấp cho khoảng 20 nhà máy đốt rác ở nước ngoài. Đáng chú ý, ngoài tính năng xử lý tro bay của nhiệt điện và lò đốt rác thải, thiết bị VE được nghiên cứu và phát triển tính năng xử lý bã thải gyps tại Việt Nam. 

   Qua nghiên cứu, thử nghiệm, mẫu gyps sau khi xử lý trên thiết bị VE và phụ gia INA- F bảo đảm an toàn môi trường nước chiết trong sử dụng và thỏa mãn điều kiện của vật liệu san lấp và móng đường giao thông. Ngoài ra, cũng đáp ứng được điều kiện làm phụ gia xi măng. 3 đơn vị đã phối hợp suốt 3 năm qua, từ năm 2021 để hoàn thành các nghiên cứu về sử dụng thiết bị VE trong xử lý tro bay, bã thải gyps của các nhà máy nhiệt điện, DAP tại Việt Nam, tạo ra các sản phẩm đáp ứng yêu cầu về kỹ thuật và môi trường. Sự kết hợp giữa 3 đơn vị trong dự án nghiên cứu chế biến bã thải gyps của các nhà máy sản xuất DAP tại Việt Nam tạo ra một giải pháp hoàn chỉnh, có tính ứng dụng rất cao.

          Bà Trịnh Thị Châm, Viện Vật liệu xây dựng sau khi có rất nhiều nghiên cứu liên quan tới xử lý bã thải gyps đã nhận định: bã thải gyps tại Việt Nam không phải là chất thải nguy hại, có thể được quản lý như chất thải thông thường. Tuy nhiên, khi sử dụng làm nguyên liệu sản xuất vật liệu xây dựng thì cần có thêm  biện pháp xử lý, tái chế để đáp ứng các yêu cầu hiện hành.  

     Cũng theo bà Trịnh Thị Châm, tiềm năng sử dụng bã thải gyps trong các công trình giao thông và làm vật liệu san lấp còn rất lớn. Viện Vật liệu xây dựng đã có nhiều năm nghiên cứu và có các kết quả nghiên cứu, đánh giá, thử nghiệm hiện trường khả năng sử dụng gyps làm lớp móng cho công trình giao thông và vật liệu san lấp cho công trình xây dựng. Viện cũng đã xây dựng được dự thảo chỉ dẫn kỹ thuật về sử dụng gyps trong công trình giao thông và làm vật liệu san lấp. Do đó, Viện cũng như các doanh nghiệp phát thải gyps rất mong mỏi Bộ Xây dựng sớm xem xét và ban hành chỉ dẫn kỹ thuật này để thúc đẩy nhanh quá trình tái chế, tái sử dụng được một lượng lớn gyps đang tồn tại các bãi chứa.

          Theo ông Phan Kim Ngọc, Phòng kỹ thuật Vicem, tổng khối lượng thạch cao nhân tạo được sử dụng trong toàn Vicem giai đoạn 2016-2020 là 66.000 tấn; năm 2021 tăng lên 120.000 tấn; năm 2022 là 150.000 tấn, riêng tại xi măng sông Thao đã sử dụng 100% thạch cao nhân tạo thay thế thạch cao tự nhiên trong sản xuất xi măng. Kế hoạch năm 2023, Vicem sẽ sử dụng hơn 350.000 tấn thạch cao nhân tạo trên tổng số nhu cầu thạch cao khoảng 820.000 tấn cho sản xuất xi măng…

           Như vậy, việc xử lý, sử dụng bã thải gyps đang có những triển vọng rất lớn với nhiều nghiên cứu khả thi, nhu cầu sử dụng lớn; đã có sự gặp nhau giữa các nhà nghiên cứu, nhà khoa học với các doanh nghiệp phát thải nguồn bã gyps và các doanh nghiệp có thể sử dụng sản phẩm chế biến từ bã thải gyps trong sản xuất vật liệu xây dựng và làm vật liệu xây dựng.

      Tựu trung lại, bã thải gyps của DAP Đình Vũ cũng như của các nhà máy sản xuất DAP khác sẽ chủ yếu được tái chế, sử dụng sản xuất thạch cao nhân tạo làm phụ gia trong sản xuất xi măng; làm lớp móng cho công trình giao thông và làm vật liệu san lấp cho công trình xây dựng. Các nhu cầu này hiện rất lớn trên thực tế.  Tuy nhiên, để đưa vào ứng dụng, cần có sự thẩm định, cho phép của các cơ quan quản lý. Hiện mới có cơ sở pháp lý để sử dụng gyps làm phụ gia cho sản xuất xi măng; làm tấm thạch cao thông thường, còn chỉ dẫn kỹ thuật để sử dụng gyps làm lớp móng cho công trình giao thông và vật liệu san lấp cho công trình xây dựng chưa có, trong khi các nghiên cứu và thử nghiệm đã hoàn tất.

       Ngoài ra,  Công ty CP DAP- Vinachem kiến nghị các Bộ, ngành nghiên cứu, tham mưu Chính phủ có các chính sách ưu đãi về giảm thuế xuất khẩu đối với thạch cao nhân tạo sản xuất trong nước từ bã thải gyps; tăng thuế nhập khẩu thạch cao tự nhiên để khuyến khích, động viên các doanh nghiệp tái chế chất thải công nghiệp, góp phần thúc đẩy giảm lượng gyps tại các bãi chứa. Đại diện Vicem cũng mong muốn Chính phủ có cơ chế, chính sách hỗ trợ, khuyến khích để tăng cường sử dụng thạch cao nhân tạo trong sản xuất xi măng; các đơn vị sản xuất thạch cao nhân tạo tiếp tục nghiên cứu nâng cao chất lượng sản phẩm, bảo đảm đủ tiêu chuẩn quy định; hạ giá thành sản phẩm… để bảo đảm tính cạnh tranh với thạch cao tự nhiên và thạch cao nhân tạo nhập khẩu…

           Đồng chí Lê Trung Kiên, Ủy viên Ban Thường vụ Thành ủy, Trưởng Ban Quản lý Khu kinh tế Hải Phòng khẳng định: giải quyết triệt để bã thải gyps; xử lý, tái tạo lại bã thải gyps, không để lãng phí tài nguyên là công việc quan trọng và cấp bách. Ban Quản lý Khu Kinh tế Hải Phòng sẽ báo cáo UBND thành phố, tiếp tục phối hợp với các ngành, đơn vị liên quan để tìm ra phương án tối ưu nhất, xử lý bã thải gyps nhanh nhất và hiệu quả nhất.  Đồng chí mong muốn Bộ Xây dựng sớm ban hành chỉ dẫn kỹ thuật về việc sử dụng gyps  làm lớp móng cho công trình giao thông và vật liệu san lấp cho công trình xây dựng để đầu ra cho bã thải gyps rộng mở hơn.

      Trước mắt, thành phố Hải Phòng yêu cầu Công ty CP Thạch cao Đình Vũ nâng công suất sản xuất thạch cao từ nguồn bã thải gyps; Công ty CP Trường An nhanh chóng hoàn tất xây dựng nhà máy sản xuất thạch cao từ bã thải gyps tại Đình Vũ để  tăng tốc xử lý bã thải gyps cho DAP  Đình Vũ. Công ty CP DAP-Vinachem đẩy nhanh hơn nữa quá trình nghiên cứu, ứng dụng bã thải gyps vào các công trình giao thông, xây dựng để rút ngắn quá trình giảm lượng bã thải gyps tại các bãi chứa, đáp ứng yêu cầu phát triển Hải Phòng văn minh, hiện đại, bền vững./.

                                                                                                                                              Hồng Thanh